Tigray Archives - MultiFactCheck https://multifactcheck.org/tag/tigray/ Shed Light on the Truth. Mon, 02 Sep 2024 15:26:50 +0000 en-US hourly 1 https://wordpress.org/?v=6.7.1 https://multifactcheck.org/wp-content/uploads/2021/07/cropped-multifactcheck-1-150x150.jpeg Tigray Archives - MultiFactCheck https://multifactcheck.org/tag/tigray/ 32 32 Viidiyoon Qoodame Bahirdariti Xiyyaaraa Gubachuu hin Agarsiisu https://multifactcheck.org/viidiyoon-qoodame-bahirdariti-xiyyaaraa-gubachuu-hin-agarsiisu/ Wed, 21 Aug 2024 16:21:00 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8403 Akkaawuntii TikToki tokko viidiyoo xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdar keesssati kufe kan jedhu qoode. Viidiyoon kun yeroon isa kan turee fi bara 2013 waraana naannoo Tigraay keessa ture irraa kan fudhatamedha.

The post Viidiyoon Qoodame Bahirdariti Xiyyaaraa Gubachuu hin Agarsiisu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Soyome Geetachootiin

Yaada Abbaltii: Akkaawuntii TikToki tokko viidiyoo xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdar keesssati kufe kan jedhu qoode.

Murtoo: Soba. Viidiyoon kun yeroon isa kan turee fi bara 2013 waraana naannoo Tigraay keessa ture irraa kan fudhatamedha.

Akkaawuntii TikToki kan maqaa isaa “beemnethabtamu” jedhamufi kan hordoftoota kuma 62 ol qabu, viidiyoofi barreeffama afaan Amaariffattin akkana jechun qoode: “oduu hatattamaa: xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu bahirdaritti rukutamee jira” (suuraa armaan gadii ilaala).

Maxxansi akkaawuntii TikToki “beemnethabtamu” jedhamun kan qoodame kun deebii 13 ol argateera. 

Haa ta’u malee viidiyoon akkaawuntichi itti fayyadame himannaa jedhame kana hin deggeru.

Viidiyoon kun meeshaa gubatee kan agarsiisu yoo ta’u barreeffamnii viidiyoo kana keessatti argamuu immo akkas jedha: “oduu hatattamaa : xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdaritti rukutamee jira.”

MFC meeshaalee InVid fi WeVerify jedhamaan fayyadamuun viidiyoon kun kanaan dura maxxanfamuu isaa mirkaneessera. Meeshaaleen kun viidiyoofi barreeffama kanaan duraa hirame irraa sakkata’ee deebi argateera.  Viidiyoon kun Waxabajjii 17, 2013 marsariitii oduu “Defense Redefined” jedhamuufi Waxabajji 16, 2013 fuulla Feesbukki “Eritrea Watch [EW]” jedhamu irratti maxxanfameera.

Barreeffamafi suuraa marsariitii oduu “Defence Redefined” qoode kan armaan gadii irra ilaala.

Viidiyoon kun Waxabajji 17, 2013 marsariitii oduu “Defence Redefined” irratti mata duree “Gerillas TDF C-130 Itoophiyaa – “All aboard dead” – VIDEO” jechuun bifa suuraafi bareefamaatin qoodamera. Waxabajjii 16 “Raayyaan Ittisa Tigraay (TDF)” kutaaleen ittisa qilleensaa xiyyaara geejjibaa C-130 kan humna qilleensaa Itoophiyaa (ETAF) rukutee kuffisuu isaa himate jira jechuunis ibseera. 

“Xiyyaarichi har’a ganama naannoo kibba baha Tigraay magaalaa Gijet jedhamtutti akka kufe gabaafameera. Maddeen Tigraay suuraa xiyyaara caccabaa fi gubbataa agarsiisu maxxansaniiru” (suuraa armaan gadii ilaala).

Marsaritti Oduu SignalGeneriX [Defence Redefined] nageenyaa fi hariiroo idil-addunyaa irratti hojjata. SignalGeneriX akka dhaabbilee teeknooloojii ittisa Qophros barbaachisoo ta’an keessaa tokko ta’etti dha. SignalGeneriX bara 1997 erga hundeeffamee booda akka qajeelfama dhaabbataa fi qajeelfama isaatti, kenniinsa qorannoo fi misooma adda ta’e damee Adeemsa Mallattoo Dijiitaalaa [Digital signal processing or DSP] wajjin qunnamtii qaba.

Viidiyoon wal fakkaataa Waxabajji 16, 2013 fuulla Feesbukkii “Eritrea watch [EW]” irratti  barreeffamni immo akkana jechuun qoodera: “TDF [Raayyaa Ittisa Tigraay] xiyyaara geejjibaa C130 kan dhoo’aa fi meeshaa waraanaa fe’ee ture rukutee buuse” jedha (suuraa armaan gadii ilaalaa).

“Eritrea watch [EW]” miidiyaa lammiilee fi gaazexeessitoota biyaa Ertiraa keessa jiran yoo ta’u,. Feesbuuki irrattis hordoftoota 7000 ol qaba.

Ragaa walitti qabame irratti hundaa’uun MFC viidiyoon “beemnethabtamu” akkan jechuun qoode “oduu hatattamaa: xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdarittii rukkutame kufe” jechuun qoode soba ta’u isaa mirkaneefateera.

Waraanni naannoo Tigraay keessa Onkololeessa 24 bara 2013 hanga Onkololeessa 24 bara 2015 kan ture yoo ta’u, adda durummaan garee humnoota mootummaa federaalaa Itoophiyaa – kan humna waraana Ertiraa degerameefi Adda Bilisummaa Ummata Tigraay (TPLF) gidduti ture.

Waraanni naannoo Amaaraa Bitootesa bara 2015 humnoota milishaa Faanoo fi mootummaa Itiyoophiyaa gidduutti waldhabdee ta’een gara lola hidhannooti kan jijjiramedha dha.

Waxabajjii 16, 2013 xiyyaarri humna qilleensaa Itiyoophiyaa L-100-30 (MSN 5022) naannoo Gijet, Itiyoophiyaa balaa mudateen barbadaa’un isaa gabafameera. Gabaasni hin mirkanoofne kun akka mul’isutti yeroo waldhabdee hidhannoo naannoo Tigraay tureti ji’a Sadaasa bara 2013 xiyyaarichi “Raayyaa Ittisa Tigraayin (TDF)” rukutame kufeera.

Odeeffannoo waa’ee xiyyaarota ‘’L-100 fi C-130 Hercules’’ 

Dhaabata “Lockheed L-100 Hercules” xiyyaara geejjibaa waraanaa “C-130 Hercules” baay’ee beekamaa ta’ee fi gargarsaa hawaasaf akka ooluf Lockheed Corporation jedhamu kan hojatameedha.

Xiyyaara fe’umsaa L-100 kun keessumaa biyyoota hin guddanne keessatti faayidaa guddaa akka qaban mirkanaa’eera.

Xiyyaaronni C-130 lama qofti tajaajila Humni Qilleensaa Itiyoophiyaa [ETAF] keessa akka jiran gabaafamera. Xiyyaaronni lamaan kunneen Ameerikaan dandeettii bulchiinsa Ityoophiyaa guddisuuf akka dhiyeessite gabaasni ni mul’isa.

The post Viidiyoon Qoodame Bahirdariti Xiyyaaraa Gubachuu hin Agarsiisu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
ቪዲዮው በጎንደር ፋኖን በመቃወም የተደረገ ሰልፍን ያሳያል? https://multifactcheck.org/%e1%89%aa%e1%8b%b2%e1%8b%ae%e1%8b%8d-%e1%89%a0%e1%8c%8e%e1%8a%95%e1%8b%b0%e1%88%ad-%e1%8d%8b%e1%8a%96%e1%8a%95-%e1%89%a0%e1%88%98%e1%89%83%e1%8b%88%e1%88%9d-%e1%8b%a8%e1%89%b0%e1%8b%b0%e1%88%a8/ Tue, 25 Jun 2024 18:17:23 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8179 ጎንደር ላይ ፋኖን የሚቃወም ሰልፍ እንደተደረ የሚገልጽ ጽሁፍ ከቪዲዮ መረጃ ጋር በ “X” ማህበራዊ ሚዲያ ላይ ተጋርቷል። ይሁን እንጅ የተጋራው የቪዲዮ መረጃ በራያ አላማጣ የህወሃት ታጣቂዎችን በመቃወም የተደረገ ሰልፍን የሚያሳይ ነው።

The post ቪዲዮው በጎንደር ፋኖን በመቃወም የተደረገ ሰልፍን ያሳያል? appeared first on MultiFactCheck.

]]>
ፋሲል አረጋይ

የተጠቀሰው መረጃ፡ ጎንደር ላይ ፋኖን የሚቃወም ሰልፍ እንደተደረ የሚገልጽ ጽሁፍ ከቪዲዮ መረጃ ጋር በ “X” ማህበራዊ ሚዲያ ላይ ተጋርቷል።

ብያኔ፡ የተጋራው የቪዲዮ መረጃ በራያ አላማጣ የህወሃት ታጣቂዎችን በመቃወም የተደረገ ሰልፍን የሚያሳይ ነው።

ሰኔ 2 ቀን 2016 ዓ/ም Habitsh Gurmu የሚል ስያሜ ያለው የX ማህበራዊ መገናኛ ዘዴ አካውንት “ፋኖን የሚቃወም ሰልፍ በጎንደር” የሚል መረጃ ከቪዲዮ ማስረጃ ጋር አጋርቷል

የ 22 ሴኮንድ ርዝመት ባለው ቪዲዮ በመቶዎች የሚቆጠሩ ሰልፈኞች የተለያዩ መፈክሮች ይዘው ይታያሉ። በዚሁ ቪዲዮ ላይም አንድ ግለሰብ “የታጠቁ ኃይሎች ፥ ትምህርት ቤት ላይ የመሸጉ ኃይሎች በ24 ሰዓታት ውስጥ ለቀው ይውጡልን” የሚል መፈክር ሲያሰማ ህዝቡም ሲያስተጋባ ይደመጣል።

MFC የመረጃውን ትክክለኛነት ለማጣራት የGoogle Reverse Image መረጃ ማጣሪያን የተጠቀመ ሲሆን ቪዲዮው የተቀረጸው ሰኔ 2 ፣ 2016 ዓ/ም ቢሆንም በጎንደር ፋኖን በመቃወም የተደረገ ሰልፍ አለመሆኑን አረጋግጧል።

ቪዲዮው ለመጀመሪያ ጊዜ የተጋራው በአማራ ሚዲያ ኮርፖሬሽን “የአላማጣ ከተማ ነዋሪዎች በሕወሓት እየተፈጸመ ያለውን ግፍ በሕዝባዊ ሰልፍ አውግዘዋል” ከሚል ርዕስ ጋር ነው።

በተጨማሪም ከዚህ በታች ባለው ምስል እንደሚታየው የሰልፉ ተሳታፊዎች በእጅ የያዟቸው መፈክሮች ሰልፉ ህወሃትን ለመቃወም የተካሄደ እንደሆነ መገንዘብ ይቻላል። 

በመሆኑም የፋኖ ሃይሎችን የሚቃወም ሰልፍ በጎንደር ከተማ ተካሄደ በሚል ከቪዲዮ ማስረጃ ጋር የቀረበውን ልጥፍ ሀሰት መሆኑን MFC አረጋግጧል።

ሰላማዊ ሰልፉ ከመደረጉ አስቀድሞ ግንቦት ወር ላይ የህወሃት ኃይሎች በአላማጣ ከተማ በሚገኙ ትምህርት ቤቶች ውስጥ መስፈራቸው ተዘግቧል

የትግራይ ክልል ጊዜያዊ አስተዳደር ርዕሰ መስተዳደር አቶ ጌታቸው ረዳ የትግራይ ኃይሎች ከሰፈሩባቸው የአላማጣ ከተማ አቅራቢያ ስፍራዎች ለቀው እንዲወጡ አስተዳደራቸው መወሰኑን ይፋ አድርገው ነበር።

የትግራይ እና የአማራ ክልሎች የይገባኛል ጥያቄ በሚያነሱበት የራያ አካባቢዎች ባለፉት ጥቂት ወራት በነበሩ አለመረጋጋቶች ከ50 ሺ በላይ ሰዎች መፈናቀላቸውን የተባበሩት መንግስታት መረጃ ያሳያል

The post ቪዲዮው በጎንደር ፋኖን በመቃወም የተደረገ ሰልፍን ያሳያል? appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Image of Captured Soldier Not Fit the Claim https://multifactcheck.org/image-of-captured-soldiers-not-fit-the-claim/ Tue, 25 Jun 2024 16:48:59 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8168 An X account claimed that "members of the 51st Regiment were destroyed in today's battle and that the pictured individuals were captured during an operation in Gondar." However, the image is outdated and unrelated to the current conflict in Amhara Regional State.

The post Image of Captured Soldier Not Fit the Claim appeared first on MultiFactCheck.

]]>
By Naol Getachew

Claim: An X account claimed that “members of the 51st Regiment were destroyed in today’s battle and that the pictured individuals were captured during an operation in Gondar.”

Verdict: False. The image is outdated and unrelated to the current conflict in Amhara.

An X account named “የአማራ ፋኖ ጠቅላይ እዝ Official Page!” with over 21,000 followers shared an image with an Amharic caption in which a soldier appears to narrate that they could not anymore fight against the Fano militiamen and members of the 51st Regiment were destroyed in a battle. The tweet gave an impression also that the pictured individual(s) was (were) captured during an operation in Gondar, a city located to the north of the Amhara Regional State. The post received over 87 retweets and 8,000 views(see image below).

However, the image is outdated and unrelated to the ongoing conflict in Amhara Region – the conflict that erupted in April 2023 between the Ethiopian government and Fano militants. MFC observed that the aforementioned Twitter account repeatedly spreads disinformation.

Three weeks ago, on May 2, the same image was shared by a Facebook account named Mereja Tv, which has over 1.2 million followers. The post claimed that the image was related to the current conflict in Amhara, which is untrue (see image below).

However, this image too is outdated and unrelated to the current conflict in Amhara.

A Google Reverse Image Search reveals the image was first shared on social media on October 30, 2021, by a social media account named Stalin Gebreselassie. This individual is known for expressing support for the TPLF/TDF – a political party and an armed group – during the war in Tigray region of Ethiopia. Currently, he is based in Washington DC, USA, and works at Zara Media Network, a media that he reportedly founded. 

Based on the result of the tool we used, MFC confirmed that the image shared by the X account claiming that “members of the 51st Regiment were destroyed in today’s battle and that the pictured individual(s) was (were) captured during an operation in Gondar” is false. 

Context

The conflict in Amhara Regional State began in April 2023 when the Ethiopian military raided the Amhara region to disarm regional special forces and Fano militias – who disregarded the government’s announcement of disarming and integrating them into its formal security forces. This sparked resistance with the Fano Militiamen, finally leading to clashes with the federal government’s military forces. The situation remains tense, which has been resulting in death of civilians, causing significant damage to properties, and displacing hundreds of thousands people. Thus, the post has been circulating in this context. 

The post Image of Captured Soldier Not Fit the Claim appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Video of Damaged Papaya Farm is Not in Tigray https://multifactcheck.org/video-of-damaged-papaya-farm-is-not-in-tigray/ Sun, 23 Jun 2024 16:42:35 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8153 A Facebook account shared a video of a damaged papaya farm in Tigray regional state of Ethiopia, claiming that the destruction was caused by "Shabiya" - a reference often used for a ruling party in Eritrea.  However, the video is not from Tigray.

The post Video of Damaged Papaya Farm is Not in Tigray appeared first on MultiFactCheck.

]]>
By Naol Getachew

Claim: A Facebook account shared a video of a damaged papaya farm in Tigray regional state of Ethiopia, claiming that the destruction was caused by “Shabiya” – a reference often used for a ruling party in Eritrea. 

Verdict: False. The video is not from Tigray.

On June 1, 2024, a Facebook account named “Habesha Habesha” shared a video that shows a damaged papaya farm with the caption: “This is what ‘Shabiya’ [the ruling party in Eritrea] did in Tigray.” The video garnered more than 970 reactions, over 1,000 shares, and over 330,000 views until this article is published. 

However, the video is not from Tigray.

MFC examined the video using Fake News Debunker by InVID & We Verify to detect the authenticity of the claim InVID provided keyframes from the video, which MFC then checked through Google Reverse Image Search.

Image: Screenshot taken from InVID Keyframs

The results showed that the video is circulating on social media with a Hindi caption claiming that “The storm destroyed 99% of the papaya crop” in India. 

Therefore, the video is actually from Tamil Nadu, a State in South India.

TIMES NOW, an English media outlet in India, and News18 India have reported that on May 29, 2024, thousands of papaya trees were damaged due to strong winds in Tamil Nadu, a state in the extreme south of India. The report further stated that the Tamil Nadu experienced heavy rainfall in recent days.

Image: Screenshot taken from News18 India Facebook page

Image: Screenshot taken from TIMES NOW Facebook page

Based on this information, MFC confirms that the video shared by the Facebook account claiming that the video shows the destruction of papaya farm caused by “Shabiya” in Tigray is false.

Context

In November 2020, fighting broke out between the Ethiopian government and the Tigray People’s Liberation Front (TPLF), a regional political party in Tigray, a region located north of Ethiopia bordering with Eritrea. Reports shows that the Eritrean forces entered the conflict supporting the Ethiopian government.

Eritrean forces (aka Shabiya) were accused of committing atrocities against civilians in Tigray, including extrajudicial killings, rape, and torture. The involvement of Eritrean forces in the conflict reportingly further complicated the situation and made it more difficult to resolve.

A ceasefire was declared in March 2022, but the conflict has not been fully resolved. Eritrean forces remain in Tigray, and there are ongoing reports of human rights abuses.

Thus, the post claiming that the Eritrean forces destroyed the papaya farm in Tigray circulates in this context. 

The post Video of Damaged Papaya Farm is Not in Tigray appeared first on MultiFactCheck.

]]>
እዚ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዘርኢ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን https://multifactcheck.org/%e1%8a%a5%e1%8b%9a-%e1%8b%9d%e1%8b%93%e1%8a%90%e1%8b%88-%e1%88%95%e1%88%ad%e1%88%bb-%e1%8d%93%e1%8d%93%e1%8b%ae-%e1%8b%98%e1%88%ad%e1%8a%a2-%e1%89%aa%e1%8b%b5%e1%8b%ae-%e1%8a%a3%e1%89%a5-%e1%89%b5/ Mon, 10 Jun 2024 15:44:56 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8130 ሓደ ናይ ፌስቡክ ገጽ "ናይ ሻዕብያ ስራሕ ኣብ ትግራይ ዝገበሮ" ዝብል ጽሑፍ ዘለዎ ቪድዮ ኣካፊሉ ነይሩ። ሓሶት። እቲ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን።

The post እዚ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዘርኢ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን appeared first on MultiFactCheck.

]]>
ብናኦል ጌታቸው

ብህሎ: ሓደ ናይ ፌስቡክ ገጽ “ናይ ሻዕብያ ስራሕ ኣብ ትግራይ ዝገበሮ” ዝብል ጽሑፍ ዘለዎ ቪድዮ ኣካፊሉ ነይሩ።

ውሳነ: ሓሶት። እቲ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን።

ብዕለት 24 ግንቦት 2016 ሓበሻ ሓበሻ (Habesha Habesha) ዝተባህለ ናይ ፌስቡክ ኣካውንት “ናይ ሻዕብያ ስራሕ ኣብ ትግራይ ዝገበሮ” ዝብል ጽሑፍ ዘለዎ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዝሓዘ ቪድዮ ኣካፊሉ ነይሩ። እቲ ቪድዮ እዚ ጽሑፍ ክሳብ ዝሕተም ልዕሊ 970 ግብረ መልሲ፡ ልዕሊ 1000 ሼር፡ 286 ሽሕ ርእይቶታት ረኺቡ እዩ።

ይኹን እምበር እቲ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ዝተፈጸመ ተግባር ኣየርእን።

MFC ነቲ ቪድዮ ሓቅነቱ ንምርግጋጽ Fake News Debunker by InVID & We Verify ብምጥቃም መርሚርዎ እዩ። ኢንቪድ ካብቲ ቪድዮ ምስሊታት ወይ ኪፍሬምስ (keyframes) ኣቕሪቡ፤ ድሕሪኡ MFC ብመንገዲ ጉግል ሪቨርስ ኢሜጅ ሰርች መርሚሩዎ እዩ።

(ምስሊ፡ ስክሪንሾት ካብ ኢንቪድ ኪፍሬምስ ዝተወስደ)

እቲ ውጽኢት ምርመራ ከም ዘመላኽቶ፡ እቲ ቪድዮ ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢታት “ህቦብላ ንፋስ 99% ዝራእቲ ፓፓዮ ኣጥፊኡ” ዝብል ጽሑፍ ሂንዲ ሒዙ ተዘርጊሑ ነይሩ እዩ።

ይኹን እምበር እቲ ቪድዮ ብሓቂ ካብ ታሚል ናዱ ህንዲ እዩ።

ነዚ ስእልታት ተጠቒሞም ታይምስ ናውን (TIMES NOW) ኒውዝ18 ኢንድያን (News18 India) ዝተባህላ ክልተ ጋዜጣታት ህንዲ ኣብ ታሚል ናዱ ብሰንኪ ብርቱዕ ንፋስ ብኣሽሓት ዝቑጸሩ ኣግራብ ፓፓዮ ከምዝተሃስዩ ጸብጺቦም እዮም። ታሚል ናዱ ኣብ ጫፍ ደቡብ ህንዲ እትርከብ ግዝኣት እያ። ታሚል ናዱ ኣብ ዝሓለፉ መዓልታት ብርቱዕ ዝናብ ክዘንብ ጸኒሑ እዩ።

(ምሰሊ፡ ስክሪንሾት ካብ News18 India ፌስቡክ ገጽ ዝተወስደ)

(ምሰል፡ ስክሪንሾት ካብ TIMES NOW ፌስቡክ ገጽ ዝተወስደ)

ስለዚ ብምኽንያት ናይ ሓሶት ቪዲዮ ምጥቃሙ MFC ነቲ ናይ ፌስቡክ ጥቃዕ ሓሶት ኢልዎ ኣሎ።

ድሕረባይታ

ኣብ ሕዳር 2020 ኣብ መንጎ መንግስቲ ኢትዮጵያን ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ትግራይን (ህወሓት) ውግእ ኲናት ነይሩ። መንግስቲ ኤርትራ ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ብምድጋፍ ናብቲ ኲናት ኣትዩ ኔሩ።

መንግስቲ ኤርትራ (ኣብ ኢትዮጵያ ብተለምዶ ሻዓብያ ብዝብል ይጽዋዕ እዩ) ኣብ ትግራይ ኣብ ልዕሊ ሰላማውያን ሰባት፡ ካብ ፍርዲ ወጻኢ ቅትለት፡ ዓመጽ፡ ስቅያት ሓዊሱ ግፍዕታት ፈጺሞም ተባሂሎም ተኸሲሶም ነይሮም እዮም። ብዙሓት ተዓዘብቲ ተሳትፎ ሓይልታት ኤርትራ ኣብቲ ኲናት ነቲ ኩነታት ዝያዳ ዝተሓላለኸን ንምፍትሑ ዝያዳ ኣጸጋሚ ገይርዎ ነይሩ ይብሉ።

ኣብ መጋቢት 2022 ተኹሲ ምቁራጽ ተኣዊጁ እኳ እንተነበረ፡ እቲ ግጭት ምሉእ ብምሉእ ኣይተፈትሐን ነይሩ። ሓይልታት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ነይሮም እዮም። እቲ ናይ ማሕበራዊ ሚድያ ብህሎ እምበኣር ኣብቲ ህሞት ንሱ እዩ ተዘርጊሑ።

(ብሓጎስ ገብረኣምላኽ ዝተኣረመ)

The post እዚ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዘርኢ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Suuraan Yaada Abbaltii Dhiyaate Akka Tumsuuf Maxxanfame Kan Haala Tibba Kanaa Agarsiisu Miti https://multifactcheck.org/suuraan-yaada-abbaltii-dhiyaate-akka-tumsuuf-maxxanfame-kan-haala-tibba-kanaa-agarsiisu-miti/ Wed, 20 Mar 2024 08:37:03 +0000 https://multifactcheck.org/?p=7905 Suuraan qabiyyee yaada tatee “gaaga’ama toora diriirsa elektirikiirra dhiheenya kana naannoo Amaaraatti qaqqabe” jedhu tumsuuf dhiyaate kan tibbanaa miti.

The post Suuraan Yaada Abbaltii Dhiyaate Akka Tumsuuf Maxxanfame Kan Haala Tibba Kanaa Agarsiisu Miti appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Alamuu Tashoomeetiin

Yaada Abbaltii: Suuraan qabiyyee yaada tatee “gaaga’ama toora diriirsa elektirikiirra dhiheenya kana naannoo Amaaraatti qaqqabe” jedhu tumsuuf dhiyaate kan tibbanaa ta’uu.

Murtoo: Qabiyyee dogongorsaa.

Naatinaa’el Mekonnin, midiyaa hawaasaa gubbaatti qabiyyewwan siyaasaa fi kanneen biroo qooduun kan beekamuu fi dhimmoota mootummaan dursa kennuuf balballoomsuun Aktivistiin beekamu kun, maxxansa fuula X (tiwiiter duraanii) irratti gaafa Bitootessa 5, 2024 maxxanseen “toorri diriirsa elektrikii Baahir Daar-Gaashanaa-Allaamaaxaa keessa fulla’u gargar cituu isaatiin tajaajilli humna ibsaa addaan citeera” jedheera.

Naatinaa’el X irrati hordoftoota 314,000 kan qabu yoo ta’u, qabiyyeen odeeffannoo kanaa namoota 17,000 oliin ilaalameera. Itti dabalees maxxansa kana namoota hedduun yeroo qoodamuu fi yaadni irratti kennamu hubatamee jira (suuraa iskriinshaatii armaan gadi ilaala).

Suuraa 1: Maxxansa dhimma waa’ee “gaaga’ama toora diriirsa elektirikiirra dhiheenya kana naannoo Amaaraatti qaqqabera” jedhame kan agarsisu.

Naatinaa’el yaada ibse kana waliinis suuraa taatee dhiheenya kana hin ibsine fayyadamuusaatiin hordoftootasaa afaan-faajjesseera (iskriinshaatii armaan gadi ilaala). 

Suuraa 2: Suuraa taatee ta’e jedhame sana ibsa jedhame kan maxxanfame

MultiFactCheck (MFC) suuraa fi qabiyyee yaada abbaltiisaa kana secca’ee erga qulqulleefateen booda, suurichi maxxansa dhimma bara lola Tigiraay irraa fudhatemee fi yaadichi dogongorsaa ta’uusaa adda baasuun mirkanneeffateera.

Akka bu’aan qorannoo agarsiisutti suuraan kun kan fudhatame maxxansa Feesbuukii Onkoloolessa 31, 2022 yeroo oduun araaraa humnoota Adda Bilisa Baasaa Uummata Tigraay (ABBUT) fi mootummaa gidduutti dhagaa’amuu jalqabe keessa, naannoo Amaaraa Godina Walloo kaabaa bakkoota akka Allaamaaxaa, Qobboo fi Raayyaatti yeroo sararrri humna ibsaa suphamutti kan kaafame ture (suuraa iskriinshaatii armaan gadi ilaala).

Suuraa 3: Iskriinshaatii  fuul-barruu YeWelloo Dimtsi jedhu, kan taatee deebifamee suphamuu toora diriirsa elektrikii magaalota akka Raayyaa fi Qobboof dhuma baatii Onkoloolessa, 2022 tti taasifamaa jiru kan agarsiisu.

Kanaafuu MFC, qabiyyeen barreeffamaa taatee tibbana ta’e ilaachisuun dhiyaate suuraa durii akka ragaa tumsa qabiyyee taatee ammaa fakkeessee dhiheessuun hordoftoota dogongorsuu waan ta’eef, qabiyyeen yaada dhiyaatee dogongorsaa ta’uusaa ni akeeka.

Lolli gaaga’ama guddaa lubbuu fi qabeenya irraan ga’ee fi waggoota lamaaf Tigiraay keessatti mootummaa fi humnoota ABBUT gidduutti geggeefamaa ture walii galtee nageenya wal waraansa dhaabuuf qodhameen Sadaasa 2,2022 goolabamus, wal waraansi biraan sochii Faannoo waliin wal qabate bara darbe, 2023, ji’a Caamsaa keessaa eegalee hubaatii guddaa lubbuu namaa, qabeenyaa fi tajaajila bu’uraa garaa garaa iraan gahaa jiraachuun beekamaadha.

The post Suuraan Yaada Abbaltii Dhiyaate Akka Tumsuuf Maxxanfame Kan Haala Tibba Kanaa Agarsiisu Miti appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Suuraaleen Lameen Kunneen Haleellaa Godina Wallagaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaati Raawwatame Jedhame hin Agarsiisan  https://multifactcheck.org/suuraaleen-lameen-kunneen-haleellaa-godina-wallagaa-bahaa-aanaa-giddaa-ayyaanaati-raawwatame-jedhame-hin-agarsiisan/ Wed, 06 Mar 2024 15:55:57 +0000 https://multifactcheck.org/?p=7789 Suuraaleen lamaan Fulbaana 20, 2016 kaafaman haleellaa Wallaggaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaa keessatti raawwatameen waan wal hin qabanneef, soba ta'uu isa MultiFactCheck (MFC) mirkaneefatera.

The post Suuraaleen Lameen Kunneen Haleellaa Godina Wallagaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaati Raawwatame Jedhame hin Agarsiisan  appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Naa’ol Getachootiin

___________________________________________________________________

Yaada Abbaltii: Haleellaa Roobii Fulbaana 20, 2016, Wallaggaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaa keessatti raawwatamee jedhameef ragaadha kan jedhame suuraan lama Feesbuukii irratti tamsa’aniiru.

Murtoo: Suuraaleen lamaan Fulbaana 20, 2016 kaafaman haleellaa Wallaggaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaa keessatti raawwatameen waan wal hin qabanneef, soba ta’uu isa MultiFactCheck (MFC) mirkaneefatera.

___________________________________________________________________

Akkaawuntiiwwan Feesbuukii hedduun “haleellaa namoota qulqulluu Godina Wallagaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaatti raawwatame” balaaleffachuun gadda isaanii ibsaniiru. Fulbaana 21, 2016 barreeffama isaanii keessatti suuraa lama maxxansaniiru (akkuma suuraa iskiriinshoot irratti mul’atu). Maxxansi akkaawuntiiwwan akka Sagalee Wareegamtoota Wangeelaa, Gemechisa Hirpa, Daandii Elemoo, Jabaa Keenya, Siraaji Eliyaasi, Hamatamaan Leenca maxxansan tokkoon tokkoon isaanii yaada (comment) 20 hanga 87 giddu jiru argataniiru. Fakkeenyaaf suuraa armaan gadi ilaala.

Suuraa 1ffaa :- Suuraan kun kan Sagalee Wareegamtoota Wangeelaa hordoftoota gara 7,000 qabu yoo ta’u haleellaa “Gidda Ayyaanaa” irratti gadda isaa ibsuun dhuma maxxansa kanaa irratti suuraan kun kan Giddaa Ayyaanaa akka ta’e “yaadachiisa” jedha.

Barreeffamoonni Afaan Oromoo barreefamanii miidiyaa hawaasaa irra naanna’an, taatee kun Aanaa sanati kan raawwatame yoo ta’u, lubbuun namoota sadii hidhatoota “Faannoo” jedhamaniin kan ajjeefaman ta’uu isaani gabaasaaleen adda addaa ba’aniiru. BBC Afaan Oromo jiraattota naannoo sana wabeeffachuun akka gabaasetti haleellaan kun Roobii Fulbaana 20, 2016 akka raawwatame ibseera (liinkii kana ilaalaa). Gabaasni dhaabbilee mirga namoomaatin yeroo adda addaa maxxanfaman akka agarsiisaniti haleellaa kanaan namoonni qulqulluu hedduun du’aniiru. 

Akkuma bu’aan Google Reverse Image Search agarsiisuti suuraaleen kunneen ji’a lama dura, Adoolessa 30, 2016 miidiyaa hawaasaa adda addaa irra kan naanna’aa turan ta’u isaanii MFC mirkaneefatera (linkii kanneen fayyadamuun ilaalaa). Kanaafu suuraan lamaan akkaawuntii Feesbuukii adda addaa irra naana’aan haleellaa jedhame kana ibsuuf itti fayyadaman waan bakka hin buunef gaafa Roobii Fulbaana 20, 2016 taatee ta’e jedhameef akka ragaati dhiyeessuun dogoggora.

Dhiha Itiyoophiyaa, keessattuu Wallaggaa Lixaa fi Bahaa, keessatti waggoota hedduudhaaf walitti bu’iinsi fi nagaan dhibuun akka ture beekamaadha. Wal-dhabdeen kun tokko mootummaa fi Waraana Bilisummaa Oromoo (WBO) gidduutti yoo ta’u, yeroo biraa ammoo humnoota Faannoo fi WBO gidduutti. Barreeffamoonnifi maxxansitooni hedduun Feesbuukii irra naana’aan haala kana ilaalchisuun kan tamsa’aniidha.

Resom Aredom, daayreektarri fiilmii “Hitsats” (‘ሕፃፅ’) Feesbuukii irratti akka qoodanitti suuraan kunneen “ajjeechaa” miidiyaa hawaasaa irratti tamsa’e kan hin agarsiifne yoo ta’u, fiilmii “dhiitama mirga namoomaa” kan waraanni Eertiraa naannoo Tigraayiti raawwateera jedhamu irratti kan hojjetame irraa kan fudhatamaniidha jechun dubbataniiru. 

Suuraa 2ffaa :- Suuraaleen lamaan arma oliti argamaan kun karaa dogoggoraa miidiyaa hawaasaa irra naanna’aa kan turan ta’u isaani ilaalchise barreessaa fi daayreektarri fiilmichaa ta’uu kan himu Raasom Aredom kan qoodedha.

Produseeri fiilmichaa ta’uu isaa kan himu TK Adver waa’ee suuraa ji’a tokko dura naanna’aa ture ilaalchisee Fulbaana 2 kana qoodeera: ”Suuraan kun yeroo fiilmii seenaa dhugaa irratti hundaa’e hojjechaa turretti kan kaafamedha. Fayyadamtoonni miidiyaa hawaasaa tokko tokko suuraa kana ergaa siyaasaaf itti fayyadamaa jiru.”

Suuraa 3ffaa:- Suuraan kun odeeffannoo miseensonni fiilmichaa waliif qoodan poostara fiilmii Tigrinyaa “Hitsats” jedhamuudha.

Suuraalee filmi-duubaa kan biroo yoo ilaalle, tatootifi hojjettoonni walfakkaatan kaameraa fiilmii qabatanii argina (skiriinshooti armaan gadii ilaalaa).

Lolli Mootummaa Federaalaa Itiyoophiyaa fi humnoota Tigraay gidduutti waggoota lamaaf turee fi Waliigaltee Piriitooriyaatiin xumurame dhiiga hedduu dhangalaasuun isaa ni yaadatama. Keessattuu, waraanni Eertiraa gama Itoophiyaatiin humna Tigraay lolaa ture, namoota qulqulluu naannoo Tigraayitti dhiittaa mirga namoomaa raawwachuu isaa dhaabbileen mirga namoomaa adda addaa gabaasaa turaniiru.

Kanneen keessaa tokko duguuggaa waraanni Eertiraa magaalaa Hitsats keessatti raawwate jedhamedha. Kana daayreektarri fiilmiicha Resom Aredom gaafifi deebii keene irrati ibseera.

Kanaaf MFC suuraawwan naanna’aa jiran erga qoratee booda suuraan lamaan haleellaa Wallagaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaatti Fulbaana 20/2016 raawwatameen kan wal hin qabanne yoo ta’uu soba ta’uu isaa mirkaneefatera.

The post Suuraaleen Lameen Kunneen Haleellaa Godina Wallagaa Bahaa Aanaa Giddaa Ayyaanaati Raawwatame Jedhame hin Agarsiisan  appeared first on MultiFactCheck.

]]>