Fact-Check Archives - MultiFactCheck https://multifactcheck.org/tag/fact-check/ Shed Light on the Truth. Thu, 12 Sep 2024 14:33:50 +0000 en-US hourly 1 https://wordpress.org/?v=6.7.1 https://multifactcheck.org/wp-content/uploads/2021/07/cropped-multifactcheck-1-150x150.jpeg Fact-Check Archives - MultiFactCheck https://multifactcheck.org/tag/fact-check/ 32 32 Viidiyoon Qoodamee Misooma Koridaraa Finfineen Wal Qabate Boolla Qotamee Keessa Konkolaataan Yeroo Kufu hin Agarsisuu https://multifactcheck.org/viidiyoon-qoodamee-misooma-koridaraa-finfineen-wal-qabate-boolla-qotamee-keessa-konkolaataan-yeroo-kufu-hin-agarsisuu/ Thu, 12 Sep 2024 14:33:48 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8536 Akkawuntiin TikTooki tokko viidiyoo “misooma koridaraa finfinetti” jedhu qoode. Viidiyoon akkawuntii TikTookii kun qoode taatee Itiyoophiya keessa kan hin tanee fi taatee biyya Biraazilii keessatti ta’ee dha.

The post Viidiyoon Qoodamee Misooma Koridaraa Finfineen Wal Qabate Boolla Qotamee Keessa Konkolaataan Yeroo Kufu hin Agarsisuu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Soyyoome Geetachootiin

Yaada abbaltii: Akkawuntiin TikTooki tokko viidiyoo “misooma koridaraa finfinetti” jedhu qoode.

Murtoo: Soba. Viidiyoon akkawuntii TikTookii kun qoode taatee Itiyoophiya keessa kan hin tanee fi taatee biyya Biraazilii keessatti ta’ee dha.

Hagayya 19, 2016, akkawuntiin TikTooki maqaan isa “feyselns” jedhu, hordoftoota 180 ol kan qabu yoo ta’u, viidiyoo barreffama afaan Amaariffattin akkana jechun qoode: “misooma koridaraa Finfinneeti.”

Maxxansi akkawunti TikTooki “feyselns” jedhamun qoodame kun deebii jaalachuu (Like) 1722 ol kan argatee yoo ta’uu yeroo 2,945 ol immoo qoodamera.

Haa ta’u malee viidiyoon akkawuntichi itti fayyadame himannaa jedhame kana hin deggeru.

MFCn viidiyoo kun kanaan dura maxxanfamuu isaa mirkaneessuuf ‘’Reveye reverse image search’’ fayyadamera. Meeshaan kun viidiyoo kanan dura maxxanfamee argatera. 

Viidiyoo kun barrefama sanduqa cuqulisa keessati barreffame kan qabu yoo ta’u, innis afaan Poortugaal ta’uu isa baramera (suuraa armaan gadii ilaala).

Barreffamni sanduqaa halluu cuqulisa kessaati afaan poortugaaliin barreffamee gara Afaan Oromooti yeroo hikkaamuu “konkolaataan Saantaa Roosaa gamoo tokko keessa yeroo bahuu kufe” jedha.

Viidiyoon konkolaata kufaa jiruu kun Misooma Koridara Finfinnee waliin kan wal-qabatu osoo hin tanne biyya Braazil magaaala Saantaa Roosaa keessati konkolaatan gamoo tokko keessaa bahee boolaa qotameeti yeroo kufu kan agarsisuu dha.

Hagayya  19, 2016 akkawuntiin Tiktooki biyaa Braazil tokko, kan maqaan isa “Sbtrs” jedhamuufi hordoftoota 6,194 ol qabu, viidiyoo barreefama afaan Poortugaalin barreefame qoodera. Barreefamichis konkolaataan osoo gamoo magaala Santa Rosa keessaati argamu osso bahu boola keessati kufu isaati. Sbtrs media dhunfaa braazili keessa argamuu dha.

Ragaa walitti qabame irratti hundaa’uun MFC viidiyoon maqaa akkawuntii TikTooki ‘’feyselns’’ qodamee kun Soba ta’uu isa mirkanessera.

Pirojektin Koridorii kuni bu’uuraalee daandii magaalattii babal’isuun dhaabbilee ijoo magaalaa guddoo keessatti argaman waliin walitti hidhamiinsa isaa mirkaneessuuf kan jalqabame ta’uu isa ibsameera. Pirojektin Misooma Koridoorii itti dabalatanis qaama tarkaanfiwan haaromsaa Finfinnee magaalaa jireenyaaf mijatu, bareedduufi ammayyaa taasisuuf kaayyeffate kan ka’ee dha. 

Pirojektichi daandii biskileettii, daandii bal’aa miilaan deemuf mijatu, paarkiiwwan, lafa taa’ani itti boqotan, daandii fooyya’aa fi daandii lafa jalaa naannoo murteessaa ta’etti ijaaruuf kan xiyyeefatedha.

Pirojektiin Misooma Koridoorii kun sirna bishaan boollaa yeroon isaa darbe fooyyessuu, qulqullina jireenyaa magaalaa guddittii fooyyessuu fi tajaajila faayidaa akka elektrikaa fi interneetii fooyyesisuuf kan akeeke ta’uu isa gabasalee ni agarsisuu.

The post Viidiyoon Qoodamee Misooma Koridaraa Finfineen Wal Qabate Boolla Qotamee Keessa Konkolaataan Yeroo Kufu hin Agarsisuu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Viidiyoon Qoodamee kun Namoota Duguuggaa Sanyii Raawwachuuf Qopha’aa Jiran hin Agarsisuu. https://multifactcheck.org/viidiyoon-qoodamee-kun-namoota-duguuggaa-sanyii-raawwachuuf-qophaaa-jiran-hin-agarsisuu/ Wed, 11 Sep 2024 15:47:44 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8533 Fuulli feesbuukii tokko barreffama ‘’Aangoo qeerroo: Diinonni keenya qabeenya biyyaa balleessaa jiru. Duguuggaa sanyii raawwachuuf kan qophaa'aa jirudha. Waraanni Ittisaa, Humna Addaa Oromoo, Minishaa Oromoo, Poolisiin Oromoo, Gaachana sirnaa, Koore nageenyaa, Shannee fi kan kana fakkatan gama tokkoon jiru’’ jedhuu viidiyoo wajiin qoodera.
Ha ta'u malee, fuullii Feesbuuki kun viidiyoo qodee kanaf sagalee itti fayyadame yeroon isa kan darbee fi himana kan hin deggaree ta’uu isa fi akkasumas barreffama Afaan Amaariffan bareeffame kun viidiyoo qoodame kan hin deggaree dha.

The post Viidiyoon Qoodamee kun Namoota Duguuggaa Sanyii Raawwachuuf Qopha’aa Jiran hin Agarsisuu. appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Soyyoome Geetachootiin

Yaada abbaltii: Fuulli feesbuukii tokko barreffama ‘’Aangoo qeerroo: Diinonni keenya qabeenya biyyaa balleessaa jiru. Duguuggaa sanyii raawwachuuf kan qophaa’aa jirudha. Waraanni Ittisaa, Humna Addaa Oromoo, Minishaa Oromoo, Poolisiin Oromoo, Gaachana sirnaa, Koore nageenyaa, Shannee fi kan kana fakkatan gama tokkoon jiru’’ jedhuu viidiyoo wajiin qoodera.

Murtoo: Soba.Fuullii Feesbuuki kun viidiyoo qodee kanaf sagalee itti fayyadame yeroon isa kan darbee fi himana kan hin deggaree ta’uu isa fi akkasumas barreffama Afaan Amaariffan bareeffame kun viidiyoo qoodame kan hin deggaree dha (suuraa armaan gadii ilaala).

Adoolessa 22, 2016 fuullii feesbuukin maqaan isa ‘’Mulugeta Anberber’’ jedhu hordoftoota kumaa 28 ol kan qabu barreeffama afaan Amaariffa waliin viidiyoo qoodera. Himannan qodamee kun akka kana jedha: ‘’Aangoo qeerroo: Diinonni keenya qabeenya biyyaa balleessaa jiru. Duguuggaa sanyii raawwachuuf kan qophaa’aa jirudha. Waraanni Ittisa, Humna Addaa Oromoo, Minishaa Oromoo, Poolisiin Oromoo, Gaachana sirnaa, Koore nageenyaa, Shannee fi kan kana fakkatan gama tokkoon jiru. Nuuti garuu …’’ Maxxansichi deebii jaalachuu (Like) kuma torba ol kan argatee yoo ta’uu yeroo 979 ol qoodamera (suuraa armaan gadii ilaala).

Haa ta’u malee viidiyoon fuulli feesbuukii itti fayyadame himannaa jedhame kana hin deggeru.

MFCn viidiyoo kun kanaan dura maxxanfamuu isaa mirkaneessuuf ‘’Reveye reverse image search’’ fayyadamera. Meeshaan kun viidiyoo kanan dura maxxanfamee yaada guutuu wajiin kan argatee yoo ta’uu, sagalee viidiyoo sanaf itti fayyadamame sirii ta’uu isa mirkanesuuf jechoota ijoo fayyadamun vidiyoo Obbo Jawar Mohammed isa yaada kenna jiran irra argamera.

Viidiyoo namoota hedduu Alabaa Itiyoophiyaa fi Alabaa naannoo Oromiyaa qabatan jiran kun kanan Ebla 6, 2016 maqaa fuulla feesbuuki ‘’Shaggar city communication’’ jedhu irratti suuralee qoodame argamera.

‘’Gaachanni Sirnaa, Gaachana biyyati! Kutaa magaalaa Burraayyuutti Eebbi Gaachana sirnaa gaggeeffame! Shaggar lafa nagaa, misoomaa fi Guddinaa. Bulchiinsa Magaalaa Shaggar Kutaa Magaalaa Burayyuutti  Leenjii Gahumsa Qaamaa fi Tooftaalee Diina Qolachuu Leenji’aa kan ture  bakka hooggansi Magaalaa  Shaggar,Kutaa Magaalaa  Burayyuu, fi Caasan sadarkaa sadarkaan argamanitti eebbifameera’’ jedha (suuraa armaan gadii ilaala).

Fuullii feesbuuki maqaa isa ‘’Shaggar City Communication’’ kun hordooftoota kuma 68 ol kan qabu dha.

Viidiyoo qoodamee kessaa sagalee dhaga’amaa jiruu kun sagalee Obbo Jawar Mohammed yoo ta’uu, Muddee 14, 2016 Akkawuntii TikTGokin tokko maqaan isa ‘’Mk51744’’  jedhamuu irratti viidiyoo Obbo Jawar yenna yaada keena jiran kan qoodameti. Akkawuntii Tiktokin kun hordooftoota kuma 89 ol qaba (suuraa armaan gadii ilaala).

Ragaa walitti qabame irratti hundaa’uun MFC viidiyoon maqaa fuulla feesbuuki “Mulugeta Anberber‘’ qodamee kun Soba ta’uu isa mirkaneefateera.

Magaalaan Shaggar kaabaan aanaa shawaa kaabaati, kibbaan aanaa shawaa kibba lixaati, bahaan aanaa shawaa bahaati fi lixaan aanaa shawaa lixaati waliin daangeffamti.

Magaloota xixiqoo Shaggar kan ta’an kessaa: Magaalaa xiqqaa Furii, Magaalaa xiqqaa Laga xafoo, Magaalaa xiqqaa Burrayyuu, Magaalaa xiqqaa Gafarsaa Gujee, Magaalaa xiqqaa Galaan Guddaa, Magaalaa xiqqaa Galaan,Magaalaa xiqqaa Koyyee Faccee, Magaalaa xiqqaa  Kura Jidda, Magaalaa xiqqaa Malka Noonnoo, Magaalaa xiqqaa Mana Abbichuu jedhamu.

Obbo Jawar Mohamed xiinxalaa fi aktivistii siyaasaa Itoophiyaati. Hundeessitoota Oromia Media Network (OMN) keessaa tokko kan ta’an Obbo Jawaar mormii Oromoo bara 2014–2017 irratti adda dureen qindeessaa turan.

Waldhabdeen hidhannoo waraana mootummaa fi garee milishaa Faanoo gidduutti naannoo Amaaraatti itti fufee jira. 

Mootummaan federaalaa Itiyoophiyaa naannoo Amaaraatti labsii yeroo muddamaa kan labse erga gareen milishaa hidhatee naannichaa hedduu to’atanii booda.

Hagayya 11, 2023, walitti bu’iinsi naannoo Amaaraatti deemaa tureen lubbuu namoota hedduu galaaffachuu gabaasaaleen fi maxxansaalee miidiyaa hawaasaa agarsiisaniruu.

Mootummaan haleela faallaa erga raawwateen booda magaalota gurguddoo hidhattoota Faanoo jalaa deebisee qabachuu danda’eera. Haa ta’u malee, naannichatti walitti bu’iinsi fi wal-dhabdeen hidhannoo itti fufe akka jiru gabaasaaleen ni mul’isu.

The post Viidiyoon Qoodamee kun Namoota Duguuggaa Sanyii Raawwachuuf Qopha’aa Jiran hin Agarsisuu. appeared first on MultiFactCheck.

]]>
የኢትዮጵያ አየር መንገድን ህግ በመጣስ የተከሰሰው “ጆን ዳንኤል” ከእስር ተለቋል? https://multifactcheck.org/%e1%8b%a8%e1%8a%a2%e1%89%b5%e1%8b%ae%e1%8c%b5%e1%8b%ab-%e1%8a%a0%e1%8b%a8%e1%88%ad-%e1%88%98%e1%8a%95%e1%8c%88%e1%8b%b5%e1%8a%95-%e1%88%85%e1%8c%8d-%e1%89%a0%e1%88%98%e1%8c%a3%e1%88%b5-%e1%8b%a8/ Wed, 11 Sep 2024 14:41:20 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8529 የሲቪል አቬሽን ህግ በመጣስ እና በሽብር ወንጀል የተከሰሰው ዮሐንስ ዳንኤል (ጆን ዳንኤል) ከእስር መለቀቁን የሚገልጽ ቪዲዮ በፌስቡክ ተሰራጭቷል። ተጠርጣሪውን ጨምሮ በክስ መዝገቡ የተከሰሱ ስድስት ግለሰቦች በጊዜ ቀጠሮ ላይ ይገኛሉ።

The post የኢትዮጵያ አየር መንገድን ህግ በመጣስ የተከሰሰው “ጆን ዳንኤል” ከእስር ተለቋል? appeared first on MultiFactCheck.

]]>
በፋሲል አረጋይ

የተጠቀሰው መረጃ፦ የሲቪል አቬሽን ህግ በመጣስ እና በሽብር ወንጀል የተከሰሰው ዮሐንስ ዳንኤል (ጆን ዳንኤል) ከእስር መለቀቁን የሚገልጽ ቪዲዮ በፌስቡክ ተሰራጭቷል

ብያኔ:- ሐሰት – ተጠርጣሪውን ጨምሮ በክስ መዝገቡ የተከሰሱ ስድስት ግለሰቦች በጊዜ ቀጠሮ ላይ ይገኛሉ

ነሃሴ 16 ቀን 2016 ዓ/ም ከአዲስ አበባ ወደ መቀሌ ሊደረግ በነበረ በረራ ሁከት እና ብጥብጥ ፈጥረዋል እንዲሁም በሽብር ወንጀል ተሳትፎ አላቸው በሚል በማህበራዊ ሚዲያ የሚታወቀው ዮሐንስ ዳንኤልን (ጆን ዳንኤል) ጨምሮ 6 ግለሰቦች ክስ ተመስርቶባቸዋል።

በወቅቱም በነበረው ጭጋጋማ የአየር ሁኔታ ምክንያት አውሮፕላኑ መብረር እንደማይችል የአየር መንገዱ የበረራ ደህንነት ሰራተኞች በሚገልጹበት ጊዜ ተሳፋሪዎቹ ከአውሮፕላን “አንወርድም” በማለት ከሰራተኞቹ ጋር ውዝግብ ውስጥ ሲገቡ የሚያሳይ ተንቀሳቃሽ ምስሎች በማህበራዊ ሚዲያ ተሰራጭቷል።

ይሄንን ተከትሎም የአዲስ አበባ ፖሊስ ወንጀል ምርመራ ቡድን በእነዮሀንስ ዳንኤል ላይ በሽብርተኝነት እና የአቬሽን ሕግን መተላለፍ በሚል በፌደራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤት ክስ መስርቶባቸዋል።

ነሃሴ 23 ቀን 2016 ዓ/ም 34ሺ ተከታዮች ያሉት “yuti nass” የሚል ስያሜ ያለው የፌስቡክ ገጽ  “በዋስ ተለቅቄያለሁ አድናቄዎቼ አመሰግናለሁ” ከሚል ጽሑፍ ጋር 23 ሴኮንድ ርዝመት ያለውን የዮሃንስ ዳንኤል ቪዲዮ ለጥፏል። ይሄ ጽሑፍ ለንባብ እስከበቃበት ቪዲዮው 1.5 ሚሊየን ዕይታ እና 34ሺ ግብረ መልስ አግኝቷል። በተጨማሪም 2600 አስተያየት ያገኘው ልጥፉ ለሌሎች የፌስቡክ ተጠቃሚዎች ተደራሽ እንዲሆን 331 ጊዜ ተጋርቷል።

በተጨማሪም መረጃው ከፌስቡክ በተጨማሪም በዩቲውብ እና ቲክቶክ ላይ መሰራጨቱን የጉግል ምስል ማሰሻ (Google Lens) ያሳያል።


በመረጃው ላይ እንደቀረበው ጆን ዳንኤል በሚል የማህበራዊ ሚዲያ ስም የሚታወቀው ዮሐንስ ዳንኤል በዋስ ተለቋል? የሚለውን MFC አጣርቷል። 

በዚህም ትክክለኛው ቪዲዮ የተለጠፈው ከአንድ አመት በፊት ነሃሴ 15 ፣ 2015 ዓ/ም 2.3 ሚሊየን ተከታይ ባለው የዮሐንስ ዳንኤል የቲክቶክ አካውንት መሆኑን MFC አረጋግጧል። የ 43 ሴኮንድ ርዝመት ያለው ቪዲዮ ዮሐንስ ዳንኤል በማህበራዊ ሚዲያ የሚያደርገውን የበጎ አድራጎት ስራ በተመለከተ የሚሰጠውን ማብራሪያ ያሳያል።

በኢትዮጵያ አየር መንገድ ውስጥ ከተከሰተው ጉዳይ በኋላ በማግስቱ ነሃሴ 16 ፣ 2016 ዓ/ም የአዲስ አበባ ፖሊስ እነ ዮሐንስ ዳንኤልን በፌደራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤት በማቅረብ “የአየር መንገዱን የአየር መንገዱን ሥራ በማስተጓጎል ወንጀል” መጠርጠራቸውን በመግለጽ፣ የ14 ቀናት የምርመራ ጊዜ ጠይቆባቸው ነበር፡፡

እነ ዮሐንስ ዳንኤልም በጠበቆቻቸው በኩል የዋስትና ጥያቄ አቅርበዋል። የመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤቱም የ20 ሺህ ብር ዋስትና በማስያዝ እንዲወጡ ቢፈቅድም የተጠረጠሩበት አየር መንገዱን በማወክ ብቻ ሳይሆን በሽብር ወንጀል እንደሆነ በመግለጽ ከእስር ሳይለቀቁ ጉዳዩን የፌደራል ፖሊስ እንዲይዝ ተደርጎ በፌደራል ከፍተኛ ፍ/ቤት እንዲቀርቡ ተደርጎ ክርክር ተደርጓል።

ነሃሴ 21 ቀን 2016 ዓ/ም በፌደራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት የቀረቡት ተጠርጣሪዎቹ የመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤት የፈቀደው  የዋስትና መብት እንዲጸናላቸው ጠይቀዋል። ፍርድ ቤቱ የዋስትና ፈቃዱ የተሰጠው ‹‹ሁከትና ብጥብጥ›› በሚል ለቀረበለት ክርክር እንጂ፣ በሽብርተኝነት ስለመጠርጠራቸው ስለማያስረዳ በሚል ለፌደራል ፖሊስ መርማሪ ቡድን የምርመራ ጊዜ በመፍቀድ ለ ጳጉሜ 4 ፣ 2016 ዓ/ም ቀጠሮ ሰጥቷል።

በመሆኑም በማህበራዊ ሚዲያ የተላለፈው ቪዲዮ የቆየ ሲሆን በቪዲዮው ላይ ዮሐንስ ዳንኤል (ጆን ዳንኤል) ከቀረበበት የሽብር እና የአቬሽን ህግ ጥሰት ክስ ጋር በተገናኘ በዋስ እንደተለቀቀ ተደርጎ የቀረበው መረጃ ሐሰት መሆኑን MFC አረጋግጧል።

The post የኢትዮጵያ አየር መንገድን ህግ በመጣስ የተከሰሰው “ጆን ዳንኤል” ከእስር ተለቋል? appeared first on MultiFactCheck.

]]>
እያንዳንዷን ችግኝ ያረፈበትን ቦታ የሚያሳይ ቴክኖሎጂ ተግባራዊ ተደርጓል? https://multifactcheck.org/%e1%8a%a5%e1%8b%ab%e1%8a%95%e1%8b%b3%e1%8a%95%e1%8b%b7%e1%8a%95-%e1%89%bd%e1%8c%8d%e1%8a%9d-%e1%8b%ab%e1%88%a8%e1%8d%88%e1%89%a0%e1%89%b5%e1%8a%95-%e1%89%a6%e1%89%b3-%e1%8b%a8%e1%88%9a%e1%8b%ab/ Tue, 27 Aug 2024 18:05:08 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8416 በፋሲል አረጋይ የተጠቀሰው መረጃ፡ ኢቢሲ በይፋዊ የፌስቡክ ገጹ በ2016 የችግኝ መርሃ ግብር እያንዳንዷ ችግኝ ያረፈችበትን ቦታ መለየት የሚያስችል ቴክኖሎጂ ተግባራዊ መደረጉን ዘግቧል ብያኔ፡  የቀረበው ዜና አሳሳች ሲሆን ችግኝ የተተከለባቸውን አጠቃላይ ስፍራዎችን መለየት የሚያስችል በካርታ የማካለል ስራ ብቻ ነው የተደረገው የኢትዮጵያ ብሮድካስቲንግ ኮርፖሬሽን (ኢቢሲ) ነሃሴ 17 ቀን 2016 በይፋዊ የፌስቡክ ገጹ በኩል “እያንዳንዷ ችግኝ ያረፈችበትን ቦታ […]

The post እያንዳንዷን ችግኝ ያረፈበትን ቦታ የሚያሳይ ቴክኖሎጂ ተግባራዊ ተደርጓል? appeared first on MultiFactCheck.

]]>
በፋሲል አረጋይ

የተጠቀሰው መረጃ፡ ኢቢሲ በይፋዊ የፌስቡክ ገጹ በ2016 የችግኝ መርሃ ግብር እያንዳንዷ ችግኝ ያረፈችበትን ቦታ መለየት የሚያስችል ቴክኖሎጂ ተግባራዊ መደረጉን ዘግቧል

ብያኔ፡  የቀረበው ዜና አሳሳች ሲሆን ችግኝ የተተከለባቸውን አጠቃላይ ስፍራዎችን መለየት የሚያስችል በካርታ የማካለል ስራ ብቻ ነው የተደረገው

የኢትዮጵያ ብሮድካስቲንግ ኮርፖሬሽን (ኢቢሲ) ነሃሴ 17 ቀን 2016 በይፋዊ የፌስቡክ ገጹ በኩል “እያንዳንዷ ችግኝ ያረፈችበትን ቦታ መለየት የሚያስችል ቴክኖሎጂ ተግባራዊ  መደረጉ ተገለጸ” የሚል ዜና አጋርቷል

መረጃው ይህ ጽሑፍ ለንባብ እስከበቃበት ጊዜ ድረስ 3300 (ሶስት ሺህ ሶስት መቶ) ግብረ መልስ ሲያገኝ 808 (ስምንት መቶ ስምንት) አስተያየት ተሰጥቶበታል። እንዲሁም ለሌሎች የማህበራዊ ሚዲያ ተጠቃሚዎች ተደራሽ እንዲሆን 124 (አንድ መቶ ሃያ አራት) ጊዜ ተጋርቷል።

MFC ባካሄደው ዳሰሳ ከ10 በላይ የዜና ማሰራጫ የፌስቡክ ገጾች ሙሉ ዜናውን በመውሰድ ለተከታዮቻቸው ተደራሽ እንዲሆን ለጥፈዋል። የተለያዩ የማህበራዊ ሚዲያ ተጠቃሚዎችም በዜናው ልጥፍ አስተያየት መስጫ ስር መረጃው እንዲጣራ ጠይቀዋል።

በመሆኑም MFC በዚህ አመት በተከናወነው የ”አረንጓዴ አሻራ” ችግኝ የመትከል መርሃ ግብር እያንዳንዷ ችግኝ ያረፈችበትን ቦታ መለየት የሚያስችል ቴክኖሎጂ ተግባራዊ ተደርጓል? የሚለውን ጥያቄ በመያዝ የማጣራት ስራ አድርጓል።

ማንነታቸው እንዲገለጽ ያልፈለጉ በኢትዮጵያ ስፔስ ሳይንስ እና ጂኦ ስፓሻል ኢንስቲትዩት ከፍተኛ ኃላፊ ጉዳዩን በተመለከተ ዝርዝር ሙያዊ ማብራሪያ ለMFC ሰጥተዋል።

“የዜናው ርዕስ የቀረበበት መንገድ ስህተት ነው” ያሉት ኃላፊው “በዜናው መጨረሻ ላይ 8454 (ስምንት ሺህ አራት መቶ ሃምሳ አራት) ቦታዎች በካርታ መለየቱን ይገልጻል ፥ ይህም ማለት ለምሳሌ መስቀል አደባባይ አካባቢ የተተከለ ሳይት ካለ ሙሉ ሳይቱ Map ተደርጓል ማለት ነው” ብለዋል።

“ቴክኒካል በሆነ መንገድ የእያንዳንዱን ችግኝ ሎንግቲውድ እና ላቲቲውድ መዝግቦ Map ማድረግ የሚቻል ቢሆንም እንደዛ አልተደረገም ከፍተኛ ወጪም ይጠይቃል” ሲሉ ምላሽ ሰጥተዋል።

“በዜናው ላይ ለማለት የተፈለገው የተተከለበት ቦታ ከዚህ በፊት እንደነበረው እዚህ ቦታ ተተክሏል ብቻ ሳይሆን ጆኦ ሪፈራል ተደርጓል ማለትም የት የት እንደተተከሉ ካርታ ላይ ማወቅ ይቻላል’ በማለት ማብራሪያ ሰጥተዋል።

የኢትዮጵያ መንግስት በይፋ አረንጓዴ አሻራ በሚል ንቅናቄ የችግኝ ተከላ የጀመረው በ 2011 ዓ/ም ሲሆን የ 2016 ዓ/ምን ሳይጨምር በድምሩ 22 ቢሊየን 500 ሚሊየን ችግኝ እንደተተከለ ይገልጻል። መንግስት በአረንጓዴ አሻራ መርሃ ግብሩ በ 2011 ከተተከሉ ችግኞች ከ83 በመቶ በላይ እንዲሁም በ2012 ከተተከሉት 79 በመቶ የሚሆኑት መጽደቃቸውን ቢገልጽም ገለልተኛ ዓለም አቀፍ የአካባቢ ጥበቃ ጥናት ተቋማት አይስማሙ።

ተቀማጭነቱን በእንግሊዝ ሀገር ለንደን ያደረገው International Institute for Environment and Development (IIED) ባልደረባ የሆኑት ጄምስ ሜይርስ “በመንግስት የቀረቡት አሃዞች አስተማማኝ አይደሉም ፥ ችግኞች ከተተከሉ በኋላ ስላለው ሁኔታ መከታተል የሚያስችል ዘዴ መዘጋጀት አለበት” ብለዋል (ተጨማሪ ዝርዝር መረጃዎች ከBBC አማርኛ እዚህ ይመልከቱ)።

The post እያንዳንዷን ችግኝ ያረፈበትን ቦታ የሚያሳይ ቴክኖሎጂ ተግባራዊ ተደርጓል? appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Suuraan Xiyyaarri Waraanaa Gara Goojjamiti Qajeelaa Jira Jedhu Soba https://multifactcheck.org/suuraan-xiyyaarri-waraanaa-gara-goojjamiti-qajeelaa-jira-jedhu-soba/ Mon, 26 Aug 2024 17:20:58 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8412 Sooyoome Geetachootiin Yaada Abbaltii: Akkaawuntiin X tokko ‘’oddeffanoo Faanoof:…Har’a waaree booda xiyyaara waraanaa Su-27 samii Finfinnee irraa yeroo gara Goojjamitti balali’edha. Xiyyaarri kun akka shaakala godhuf ajajame. Waraanaf ta’u isaati. Faanoon of eeggannoo gochuu qaba.’’  Murtoo: Soba. Suuraan kun yeroon isa kan turee fi waldhabdee amma naannoo Amaaraa keessa jiruun kan wal hin qabanne dha. […]

The post Suuraan Xiyyaarri Waraanaa Gara Goojjamiti Qajeelaa Jira Jedhu Soba appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Sooyoome Geetachootiin

Yaada Abbaltii: Akkaawuntiin X tokko ‘’oddeffanoo Faanoof:…Har’a waaree booda xiyyaara waraanaa Su-27 samii Finfinnee irraa yeroo gara Goojjamitti balali’edha. Xiyyaarri kun akka shaakala godhuf ajajame. Waraanaf ta’u isaati. Faanoon of eeggannoo gochuu qaba.’’ 

Murtoo: Soba. Suuraan kun yeroon isa kan turee fi waldhabdee amma naannoo Amaaraa keessa jiruun kan wal hin qabanne dha.

Adoolessa 17, 2016 akkaawuntiin X maqaan ishe ‘’Elizabeth Altaye’’ jedhu hordoftoota kumaa 18 ol kan qabdu barreeffama afaan Amaariffa suuraa walin qoodeti. Himannan qodamee kun akka kana jedha: ‘’Oddeffanoo Faanoof:…Har’a waaree booda xiyyaara waraanaa Su-27 samii Finfinnee irra yeroo gara Goojjaamiti balali’edha. Xiyyaarri kun akka shaakala godhu ajajame. Waraanaf ta’u isaati. Faanoon of eeggannoo gochuu qaba.’’ Maxxansichi dawwatoota 1,646 kan argate yoo ta’u yeroo 25 ol qoodamera (suuraa armaan gadii ilaala).

Haa ta’u malee, MFCn suuraan kun kanaan dura maxxanfamuu isaa mirkaneessuuf ‘’Reveye reverse image search’’ fayyadamera. Meeshaan kun suuraa duraan  maxxanfamee sakata’uun  deebii argatera.

Kun erga mirkanaa’ee booda qabiyyeen ibsame AeroTime fi 9GAG dabalatee marsariitiiwwan oduu biroo irratti maxxanfamu isa addan baafateera.

Guraandhala 13, 2014 maxxansa marsariitii oduu AeroTime irratti suurraa wal fakkata kan qodamee yoo ta’uu barreffamni isaas akkana jedha:‘’Xiyyaarri waraanaa Yukireen Su-27 Rumaaniyaa keessatti kan to’atamedha. Xiyyaari Su-27 kun kan Humna Qilleensaa Yukireeniti. Xiyyaarri loltuu kun gara buufata qilleensaa RoAF 95ffaa magaalaa Bakaw kaaba baha Roomaaniyaatti geessuun achitti buute’’ (Suuraa armaan gadii ilaala).

Marsariitii AeroTime giddugala dijitaalaa fi ogummaa aviyeeshinii addunyaa kan chaanaalii hedduu qabuu fi oduu, taateewwanii fi tajaajila gorsaa addunyaa aviyeeshiniif kennuudha. AeroTime wiirtuu sochii  teessoo isaa Vilnius, Lithuania dha.

Xiyyaarri waraanaa kun marsariitiiwwan oduu hedduu irratti mul’ateera. Akkaawuntii 9GAG ‘’Mrdodobird’’ jedhamu xiyyaara waraanaa walfakkaatu maxxanseera. Barreeffamni kun akka jedhutti xiyyaara SU-27 “Blue 23” guyyoota muraasa dura kan Rumaaniyaati buute turte gara Yukireenitti deebite. Meeshaa waraanas hiikkate (akka seera idila-addunyaati), RoAF Mig-21 LanceR’n eegame gara daangaa bakka loltoota Yukireen kan biroo jiraniti gegeefamteeti. Xiyyaarri kunis nagaan bu’eera, gara lolaattis deebi’uufis qophiidha (suuraa armaan gadii ilaala).

Marsariitii 9GAG bara 2000 barataa Yunivarsiitii Hoong Koong Reey Chaan dabalatee garee lammiilee Hoong Koong waliin kan hundeeffamedha. Waltajjiin kunis toora interneetii filannoo iimeelii fayyadamtoonni salphaatti suuraa ykn viidiyoo qoosaaf irratti qooddatanidha.

Maxxansa suuraa xiyyaara waraana qaama ishe irratti koodii 23 qabu maxxansa “Elizabeth Altaye” wajjin tokko dha (suuraa armaan gadii ilaala).

.

MFCn barreeffama kana sakkata’ee suuraan kun himannaa kana akka hin deeggarre mirkaneessera. Kanaaf barreeffamni kun Soba ta’un isaa madaalameera.

Waldhabdeen hidhannoo humnoota mootummaa fi gareewwan milishaa Faanoo gidduu jiru naannoo Amaaraa keessatti akka itti fufeti jira. Mootummaan humnoonni waraanaa naanoo Amaara keessa turaan gartokkee akka hidhannoo hiikkatanii fi dhaabbilee nageenyaa biroo kan akka poolisii federaalaa, ykn humna poolisii naannootti akka makaman ajajuu hordofeeeti dubbin kan ka’e. Mootummaan federaalaa Itiyoophiyaas erga gareen kun hidhatee naannichaa hedduu to’ate booda naannoo Amaaraatti labsii yeroo muddamaa labse jira.

Hagayya  5, 2015 walitti bu’iinsi naannoo Amaaraa keessatti deemaa jiru kanan lubbuu namoota hedduu galaafamu isa gabaasaalee fi maxxansaalee miidiyaa hawaasaa ni mul’isu.

Mootummaan haleellaa Faanoo irrati erga fudhate booda magaalota gurguddoo hidhattoota kana jalaa deebifachu isaas gabaafameera. 

Ji’a Muddee keessa hogganaan raayyaa ittisa biyyaa Obbo Birhaanuu Juulaa waa’ee itti fayyadama diroonii yeroo dubbataniti namoota nagaa irratti akka hin xiyyeefane dubbachuun isaani ni yaadatama. “Dirooniin waraanaaf fi lolaaf  kan ijaaramedha. Miidiyaa irratti diroonii akka qabnu beeksisuuf osoo hin taane waliin loluuf bitanne,” jechuun Dhaabbata Biroodkaastii Itoophiyaaf [EBC] dubataniru.

The post Suuraan Xiyyaarri Waraanaa Gara Goojjamiti Qajeelaa Jira Jedhu Soba appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Viidiyoon Qoodame Bahirdariti Xiyyaaraa Gubachuu hin Agarsiisu https://multifactcheck.org/viidiyoon-qoodame-bahirdariti-xiyyaaraa-gubachuu-hin-agarsiisu/ Wed, 21 Aug 2024 16:21:00 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8403 Akkaawuntii TikToki tokko viidiyoo xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdar keesssati kufe kan jedhu qoode. Viidiyoon kun yeroon isa kan turee fi bara 2013 waraana naannoo Tigraay keessa ture irraa kan fudhatamedha.

The post Viidiyoon Qoodame Bahirdariti Xiyyaaraa Gubachuu hin Agarsiisu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Soyome Geetachootiin

Yaada Abbaltii: Akkaawuntii TikToki tokko viidiyoo xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdar keesssati kufe kan jedhu qoode.

Murtoo: Soba. Viidiyoon kun yeroon isa kan turee fi bara 2013 waraana naannoo Tigraay keessa ture irraa kan fudhatamedha.

Akkaawuntii TikToki kan maqaa isaa “beemnethabtamu” jedhamufi kan hordoftoota kuma 62 ol qabu, viidiyoofi barreeffama afaan Amaariffattin akkana jechun qoode: “oduu hatattamaa: xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu bahirdaritti rukutamee jira” (suuraa armaan gadii ilaala).

Maxxansi akkaawuntii TikToki “beemnethabtamu” jedhamun kan qoodame kun deebii 13 ol argateera. 

Haa ta’u malee viidiyoon akkaawuntichi itti fayyadame himannaa jedhame kana hin deggeru.

Viidiyoon kun meeshaa gubatee kan agarsiisu yoo ta’u barreeffamnii viidiyoo kana keessatti argamuu immo akkas jedha: “oduu hatattamaa : xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdaritti rukutamee jira.”

MFC meeshaalee InVid fi WeVerify jedhamaan fayyadamuun viidiyoon kun kanaan dura maxxanfamuu isaa mirkaneessera. Meeshaaleen kun viidiyoofi barreeffama kanaan duraa hirame irraa sakkata’ee deebi argateera.  Viidiyoon kun Waxabajjii 17, 2013 marsariitii oduu “Defense Redefined” jedhamuufi Waxabajji 16, 2013 fuulla Feesbukki “Eritrea Watch [EW]” jedhamu irratti maxxanfameera.

Barreeffamafi suuraa marsariitii oduu “Defence Redefined” qoode kan armaan gadii irra ilaala.

Viidiyoon kun Waxabajji 17, 2013 marsariitii oduu “Defence Redefined” irratti mata duree “Gerillas TDF C-130 Itoophiyaa – “All aboard dead” – VIDEO” jechuun bifa suuraafi bareefamaatin qoodamera. Waxabajjii 16 “Raayyaan Ittisa Tigraay (TDF)” kutaaleen ittisa qilleensaa xiyyaara geejjibaa C-130 kan humna qilleensaa Itoophiyaa (ETAF) rukutee kuffisuu isaa himate jira jechuunis ibseera. 

“Xiyyaarichi har’a ganama naannoo kibba baha Tigraay magaalaa Gijet jedhamtutti akka kufe gabaafameera. Maddeen Tigraay suuraa xiyyaara caccabaa fi gubbataa agarsiisu maxxansaniiru” (suuraa armaan gadii ilaala).

Marsaritti Oduu SignalGeneriX [Defence Redefined] nageenyaa fi hariiroo idil-addunyaa irratti hojjata. SignalGeneriX akka dhaabbilee teeknooloojii ittisa Qophros barbaachisoo ta’an keessaa tokko ta’etti dha. SignalGeneriX bara 1997 erga hundeeffamee booda akka qajeelfama dhaabbataa fi qajeelfama isaatti, kenniinsa qorannoo fi misooma adda ta’e damee Adeemsa Mallattoo Dijiitaalaa [Digital signal processing or DSP] wajjin qunnamtii qaba.

Viidiyoon wal fakkaataa Waxabajji 16, 2013 fuulla Feesbukkii “Eritrea watch [EW]” irratti  barreeffamni immo akkana jechuun qoodera: “TDF [Raayyaa Ittisa Tigraay] xiyyaara geejjibaa C130 kan dhoo’aa fi meeshaa waraanaa fe’ee ture rukutee buuse” jedha (suuraa armaan gadii ilaalaa).

“Eritrea watch [EW]” miidiyaa lammiilee fi gaazexeessitoota biyaa Ertiraa keessa jiran yoo ta’u,. Feesbuuki irrattis hordoftoota 7000 ol qaba.

Ragaa walitti qabame irratti hundaa’uun MFC viidiyoon “beemnethabtamu” akkan jechuun qoode “oduu hatattamaa: xiyyaarri waraanaa L-100 jedhamu Bahirdarittii rukkutame kufe” jechuun qoode soba ta’u isaa mirkaneefateera.

Waraanni naannoo Tigraay keessa Onkololeessa 24 bara 2013 hanga Onkololeessa 24 bara 2015 kan ture yoo ta’u, adda durummaan garee humnoota mootummaa federaalaa Itoophiyaa – kan humna waraana Ertiraa degerameefi Adda Bilisummaa Ummata Tigraay (TPLF) gidduti ture.

Waraanni naannoo Amaaraa Bitootesa bara 2015 humnoota milishaa Faanoo fi mootummaa Itiyoophiyaa gidduutti waldhabdee ta’een gara lola hidhannooti kan jijjiramedha dha.

Waxabajjii 16, 2013 xiyyaarri humna qilleensaa Itiyoophiyaa L-100-30 (MSN 5022) naannoo Gijet, Itiyoophiyaa balaa mudateen barbadaa’un isaa gabafameera. Gabaasni hin mirkanoofne kun akka mul’isutti yeroo waldhabdee hidhannoo naannoo Tigraay tureti ji’a Sadaasa bara 2013 xiyyaarichi “Raayyaa Ittisa Tigraayin (TDF)” rukutame kufeera.

Odeeffannoo waa’ee xiyyaarota ‘’L-100 fi C-130 Hercules’’ 

Dhaabata “Lockheed L-100 Hercules” xiyyaara geejjibaa waraanaa “C-130 Hercules” baay’ee beekamaa ta’ee fi gargarsaa hawaasaf akka ooluf Lockheed Corporation jedhamu kan hojatameedha.

Xiyyaara fe’umsaa L-100 kun keessumaa biyyoota hin guddanne keessatti faayidaa guddaa akka qaban mirkanaa’eera.

Xiyyaaronni C-130 lama qofti tajaajila Humni Qilleensaa Itiyoophiyaa [ETAF] keessa akka jiran gabaafamera. Xiyyaaronni lamaan kunneen Ameerikaan dandeettii bulchiinsa Ityoophiyaa guddisuuf akka dhiyeessite gabaasni ni mul’isa.

The post Viidiyoon Qoodame Bahirdariti Xiyyaaraa Gubachuu hin Agarsiisu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
እዚ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዘርኢ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን https://multifactcheck.org/%e1%8a%a5%e1%8b%9a-%e1%8b%9d%e1%8b%93%e1%8a%90%e1%8b%88-%e1%88%95%e1%88%ad%e1%88%bb-%e1%8d%93%e1%8d%93%e1%8b%ae-%e1%8b%98%e1%88%ad%e1%8a%a2-%e1%89%aa%e1%8b%b5%e1%8b%ae-%e1%8a%a3%e1%89%a5-%e1%89%b5/ Mon, 10 Jun 2024 15:44:56 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8130 ሓደ ናይ ፌስቡክ ገጽ "ናይ ሻዕብያ ስራሕ ኣብ ትግራይ ዝገበሮ" ዝብል ጽሑፍ ዘለዎ ቪድዮ ኣካፊሉ ነይሩ። ሓሶት። እቲ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን።

The post እዚ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዘርኢ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን appeared first on MultiFactCheck.

]]>
ብናኦል ጌታቸው

ብህሎ: ሓደ ናይ ፌስቡክ ገጽ “ናይ ሻዕብያ ስራሕ ኣብ ትግራይ ዝገበሮ” ዝብል ጽሑፍ ዘለዎ ቪድዮ ኣካፊሉ ነይሩ።

ውሳነ: ሓሶት። እቲ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን።

ብዕለት 24 ግንቦት 2016 ሓበሻ ሓበሻ (Habesha Habesha) ዝተባህለ ናይ ፌስቡክ ኣካውንት “ናይ ሻዕብያ ስራሕ ኣብ ትግራይ ዝገበሮ” ዝብል ጽሑፍ ዘለዎ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዝሓዘ ቪድዮ ኣካፊሉ ነይሩ። እቲ ቪድዮ እዚ ጽሑፍ ክሳብ ዝሕተም ልዕሊ 970 ግብረ መልሲ፡ ልዕሊ 1000 ሼር፡ 286 ሽሕ ርእይቶታት ረኺቡ እዩ።

ይኹን እምበር እቲ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ዝተፈጸመ ተግባር ኣየርእን።

MFC ነቲ ቪድዮ ሓቅነቱ ንምርግጋጽ Fake News Debunker by InVID & We Verify ብምጥቃም መርሚርዎ እዩ። ኢንቪድ ካብቲ ቪድዮ ምስሊታት ወይ ኪፍሬምስ (keyframes) ኣቕሪቡ፤ ድሕሪኡ MFC ብመንገዲ ጉግል ሪቨርስ ኢሜጅ ሰርች መርሚሩዎ እዩ።

(ምስሊ፡ ስክሪንሾት ካብ ኢንቪድ ኪፍሬምስ ዝተወስደ)

እቲ ውጽኢት ምርመራ ከም ዘመላኽቶ፡ እቲ ቪድዮ ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢታት “ህቦብላ ንፋስ 99% ዝራእቲ ፓፓዮ ኣጥፊኡ” ዝብል ጽሑፍ ሂንዲ ሒዙ ተዘርጊሑ ነይሩ እዩ።

ይኹን እምበር እቲ ቪድዮ ብሓቂ ካብ ታሚል ናዱ ህንዲ እዩ።

ነዚ ስእልታት ተጠቒሞም ታይምስ ናውን (TIMES NOW) ኒውዝ18 ኢንድያን (News18 India) ዝተባህላ ክልተ ጋዜጣታት ህንዲ ኣብ ታሚል ናዱ ብሰንኪ ብርቱዕ ንፋስ ብኣሽሓት ዝቑጸሩ ኣግራብ ፓፓዮ ከምዝተሃስዩ ጸብጺቦም እዮም። ታሚል ናዱ ኣብ ጫፍ ደቡብ ህንዲ እትርከብ ግዝኣት እያ። ታሚል ናዱ ኣብ ዝሓለፉ መዓልታት ብርቱዕ ዝናብ ክዘንብ ጸኒሑ እዩ።

(ምሰሊ፡ ስክሪንሾት ካብ News18 India ፌስቡክ ገጽ ዝተወስደ)

(ምሰል፡ ስክሪንሾት ካብ TIMES NOW ፌስቡክ ገጽ ዝተወስደ)

ስለዚ ብምኽንያት ናይ ሓሶት ቪዲዮ ምጥቃሙ MFC ነቲ ናይ ፌስቡክ ጥቃዕ ሓሶት ኢልዎ ኣሎ።

ድሕረባይታ

ኣብ ሕዳር 2020 ኣብ መንጎ መንግስቲ ኢትዮጵያን ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ትግራይን (ህወሓት) ውግእ ኲናት ነይሩ። መንግስቲ ኤርትራ ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ብምድጋፍ ናብቲ ኲናት ኣትዩ ኔሩ።

መንግስቲ ኤርትራ (ኣብ ኢትዮጵያ ብተለምዶ ሻዓብያ ብዝብል ይጽዋዕ እዩ) ኣብ ትግራይ ኣብ ልዕሊ ሰላማውያን ሰባት፡ ካብ ፍርዲ ወጻኢ ቅትለት፡ ዓመጽ፡ ስቅያት ሓዊሱ ግፍዕታት ፈጺሞም ተባሂሎም ተኸሲሶም ነይሮም እዮም። ብዙሓት ተዓዘብቲ ተሳትፎ ሓይልታት ኤርትራ ኣብቲ ኲናት ነቲ ኩነታት ዝያዳ ዝተሓላለኸን ንምፍትሑ ዝያዳ ኣጸጋሚ ገይርዎ ነይሩ ይብሉ።

ኣብ መጋቢት 2022 ተኹሲ ምቁራጽ ተኣዊጁ እኳ እንተነበረ፡ እቲ ግጭት ምሉእ ብምሉእ ኣይተፈትሐን ነይሩ። ሓይልታት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ነይሮም እዮም። እቲ ናይ ማሕበራዊ ሚድያ ብህሎ እምበኣር ኣብቲ ህሞት ንሱ እዩ ተዘርጊሑ።

(ብሓጎስ ገብረኣምላኽ ዝተኣረመ)

The post እዚ ዝዓነወ ሕርሻ ፓፓዮ ዘርኢ ቪድዮ ኣብ ትግራይ ኣይኮነን appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Suuraa fi Ibsa Obbo Leencoo Baatiiti kan Jedhame Wal Hinsimatu https://multifactcheck.org/suuraa-fi-ibsa-obbo-leencoo-baatiiti-kan-jedhame-wal-hinsimatu/ Fri, 31 May 2024 11:55:04 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8089 Muudama jedhame ilaalchise waanti qabatamaan yoo hin jirrele, suuraa Obbo Leencoo Baatii akkaawuntichi itti fayyadamee fi yaadaa barreeffamicha wal hin simatu.

The post Suuraa fi Ibsa Obbo Leencoo Baatiiti kan Jedhame Wal Hinsimatu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
 Soyyoomee Geetachootin

Yaada Abbaltii: Akkawuntii X tokko suuraa Obbo Leencoo Baatiitin walqabsise kana armaan gadi barreese: “Jechoonni kun jecha Ambaasaaddara ‘Itoophiyaa’ USAtti kan haaraa muudamaniiti. Biyyaa Ameerikaa (USA) keessatti inni bakka bu’aa dantaa Oromiyaa kan mudaa hin qabne ni ta’a.”

Murtoo: Suuraan gargaarame haala kan biraa irra kan fudhatameedha. Kanaafu dogoggora.

Maqaan isaa Sisay Mulu (Amoraw) jedhamufi hordoftoota kuma 18 ol akkaawuntii X (duraan Twitter) irra kan qabu, suuraa Obbo Leencoo Baatii, kan Sa’uud Arabiyaati Ambaasaaddara Itoophiyaa ta’an, barreeffama Afaan Ingiliffaatin wal qabsise Onkololeessa 17, 2016 qoodeera. Barreeffamichis: “Jechoonni kun jecha Ambaasaaddara ‘Itoophiyaa’ USAtti haaraa muudamaniiti. Inni bakka bu’aa dantaa Oromiyaa kutaa biyyaa Ameerikaa  (USA) keessatti kan mudaa hin qabne ni ta’a. Jechoonni kun bara 2016 Hawaasa Oromoo Sa’udii Arabiyaa keessa jiran waliin haasa’aa tureedha” (Suuraa armaan gadii ilaala).

Barreeffamni jalqaba akkaawuntii X maqaan isaa “Sisay Mulu (Amoraw)” jedhuun qoodame kun ilaaltota 4000 ol kan argate yoo ta’u, hanga barreeffamni kun maxxanfamutti yeroo 48 ol qoodameera.

Muudama jedhame ilaalchise waanti qabatamaan yoo hin jirrele, suuraan akkaawuntichi itti fayyadamee fi yaadaa barreeffamicha wal hin simatu.

Barreeffamni guutu suuraan walin qooddame akkas jedha:

“Jechoonni kun jecha Ambaasaaddara ‘Itoophiyaa’ USAtti haaraa muudamaniiti.

Inni bakka bu’aa dantaa Oromiyaa kutaa biyyaa Ameerikaa (USA)  keessatti kan mudaa hin qabne ni ta’a.

Jechoonni kun bara 2016 Hawaasa Oromoo Sa’udii Arabiyaa keessa jiran waliin kan haasa’ame tureedha. 

Biyya Oromiyaa jedhamtu akka inni dhalatu gocha jirra. Yeroo daa’imni dhalatu dhiiguun hin oolu. Xiyyeeffannaan keenyas dhiiga Amaaraa dhangala’uuf osoo hin ta’iin, mucaa Oromoo dhalatuuf ykn Oromiyaa dhalatuufidha. Kun carraa isa dhumaa yoomiyyuu argachu hindandeenyedha. Yeroo bitachuuf ajandaa guyyaa guyyaan ajjeechaa guutuu Itiyoophiyaa keessatti raawwatamu cimsinee itti fufna. Dhiiga malee biyyi hundeeffamte waan hin jirreef. Biyyi guutuun fudhatamuu qofa osoo hin taane, bakkeewwan hundeeffama Oromiyaaf akka barbaachisootti ilaalaman hundi Oromiyaa guddittii keessatti hammatamu. Kana gochuuf hojii manaa keenya hojjenneerra. Pirojektiin gama Affaariin eegalame jira. Injifannoodhaan ni xumurra.”

MFCn hasawa kana Obbo Leencoon jechufi jechu dhiisu isaani ragaa qabatama hin arganne. Haa ta’u malee, MFCn meeshaa “RevEye Reverse Image Search” fayyadamee suuraa kana fakkatu kanaan dura maxxanfame argatera.

MFCn suuraa jalqabaa qoodame sana sakkata’ee, waggaa 4 dura Yuutubii Al Jazzira irratti mata duree “Itoophiyaan Abiy Ahmad jalatti duubatti deebi’aa jirti?” jedhuun maxxanfame argatera.

Maxxansi Yuutubii Al Jazziraa (Up Front)  irratti Obbo Leencoo Baatii (yeroo sanatti Waajjira Gorsaa Olaanaa Muummicha Ministeeraa Itiyoophiyaa turan) gazexxesa Al Jazziraa waliin yeroo af-gaaffii godhani turan irra kan fudhatame ta’uu isa fi af-gaaffii gaggeffame irrattis akka yaada maxxansa akkawuntti X irrati barrefame kan hin tannee ta’uu isa MFCn mirkanefateera.

Dr. Abiy Ahmad bara 2010 sadaasa 24 Muummicha Ministeeraa Itoophiyaa erga ta’anii booda biyyattii keessatti jijjiramni abdii namatti horu mul’ate ture. Jijjiiramni guddaan tokko hariiroon dippilomaasii fi araarri Eertiraa waliin deebi’uu yoo ta’u, kanaafis Dr. Abiy badhaasa Noobeelii Nageenyaa badhaafamaniruu. Yeroo sanatti Obbo Leencoo Baatii Waajjira Gorsaa Olaanaa Ministira Muummee Itiyoophiyaa ta’uun tajaajilaniiru.

Itti aansuunis Itoophiyaan waldhabdee hidhannoo hedduu kan argite yoo ta’u, namoonni hedduun qe’ee isaanii irraa akka buqqa’an taasiseera. Walitti bu’iinsa kana keessaa tokko mootummaa federaalaa gidduufi Waraana Bilisummaa Oromo (WBO), Adda Bilisummaa Ummata Tigraay (ABUT) fi milishaa Faanoo kan ilaalatudha. Walitti bu’iinsi humnoota mootummaa fi ABUT gidduu ture kan dhaabate yoo ta’u, kan WBO fi milishaa Fannoo gidduu jiru ammallee akka itti fufeeti jira.

The post Suuraa fi Ibsa Obbo Leencoo Baatiiti kan Jedhame Wal Hinsimatu appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Video Shows Not Ethiopian Military Helicopter Shot Down by Fano   https://multifactcheck.org/video-shows-not-ethiopian-military-helicopter-shot-down-by-fano/ Wed, 22 May 2024 18:57:11 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8072 A Tiktok Account shared a video claiming Fano Militiamen shot down a helicopter. The content was taken from a YouTube video game; therefore, the claim is labeled as False.

The post Video Shows Not Ethiopian Military Helicopter Shot Down by Fano   appeared first on MultiFactCheck.

]]>
By Soyome Getachew 

Claim: A Tiktok account shared a video claiming Fano militiamen, an armed group in the Amhara Regional State fighting against the Ethiopian government, shot down a helicopter.

Verdict: False. The content was taken from a YouTube channel that produces short military related video games.

A TikTok account with a name Usergojjameeempire, who has 12.6K followers, shared a video with an Amharic text that reads: “Fano can do it, the game has become with BM [BM maybe wrongly referring to BM-21, a self-propelled 122 mm multiple rocket launcher]. Brave. That’s why Birhanu Jula [Ethiopian Field Marshal who is the current Chief of General Staff of the Ethiopian National Defense Force] said we do not have the capacity, and thus, we do not want to fight the Fano” (see screenshot below).

The shared video by “Usergojjameeempire” has received more than 8500 likes and has been shared more than 1230 times.

However, the video used by the account does not support the claim.

MFC used two approaches to verify the claim: (a) observation and (b) use of verification tools.

Observation

After examining the original footage, MFC noticed that the person seen in the video with soldier’s outfit was not what the Fano militiamen often seen wearing. 

Verification Tools

MFC also used the InVid and WeVerify tools to verify if the video had been posted before. The verification led to finding the claimed content from Milsim Tower, a YouTube channel. The channel, which has 483K subscribers, features numerous artificially generated short videos that are related to military, particularly those showing attacks on helicopters (see screenshot below).

Thus, the claimed video by the TikTok account holder was taken from the Milsim Tower channel, which garnered 24K likes (see screenshot below).

Based on the collected evidence, MFC verdict the video that was shared by “Usergojjameeempire” claiming Fano militiamen shot down the helicopter is False.

Context to the Claim

In April 2023, the Ethiopian government announced a plan to integrate Amhara Special Forces and the Fanos into its federal police and military. This announcement unleashed a widespread protests and unrest in the Amhara Regional State.

The crisis escalated in April 2023 when the federal government ordered the Ethiopian National Defense Force (ENDF) to take action against what it said “extremist” elements after “unidentified” armed groups killed Girma Yeshitla, the Head of the Amhara Prosperity Party.

Then, the armed conflict escalated in August 2023, when Fano militiamen took control of several cities and towns in the Amhara Regional State. The Ethiopian government responded by deploying the ENDF to retake the cities. Although the ENDF claimed it has recaptured most of the major cities, there have been still frequent clashes between state security forces and Fano militiamen, and the situation remains volatile.

The post Video Shows Not Ethiopian Military Helicopter Shot Down by Fano   appeared first on MultiFactCheck.

]]>
Shared Image of Arrestees in Gondar is Misleading https://multifactcheck.org/shared-image-of-arrestees-in-gondar-is-misleading/ Wed, 15 May 2024 16:15:40 +0000 https://multifactcheck.org/?p=8060 An X account tweeted an image that shows hands of youths tied to their back and claimed the youths of Gondar, a city in Amhara Region, are getting what they deserve, which gives an impression that these youths were arrested for not standing for freedom in the context of the fighting between the Fano Militiamen and government security forces. The image appears to be taken from another context; therefore, the claim is misleading.

The post Shared Image of Arrestees in Gondar is Misleading appeared first on MultiFactCheck.

]]>
By Soyome Getachew

Claim: An X account tweeted an image that shows hands of youths tied to their back and claimed the youths of Gondar, a city in Amhara Region, are getting what they deserve, which gives an impression that these youths were arrested for not standing for freedom in the context of the fighting between the Fano Militiamen and government security forces.

Verdict: Misleading. The image is taken from another context.

An X (formerly known as Twitter) account named DerejeK68472577 with 26K followers shared an image on May 9, 2024 with an Amharic texts that read: “The youth of Amhara/Gondar,  who can use freedom ridiculously, is getting their price. Maybe they get this as they were seeing football or as they were drinking Tej [alcoholic beverage consumed locally]. They made the martyr of Theodros a mockery for Oromo and Tigray ‘’ (see image below). 

This post, which was originally shared by a TikTok account named “Dagne Wale የጨነቀለት,” has received more than 6000 views and has been shared more than 39 times as of the publication of this article.

However, the image used by the account does not support the claim.

The image in question contains a photo of people whose hand appears to be tied behind their back and the texts in the image read: “ohh, what a gut-wrenching. This happens to Gondar. But how long will this happen, Amhara[?]’.”

MFC used the RevEye Reverse Image Search tool to check if the image had been posted before. The tool returned the result by finding the image from previous post.

MFC then reviewed this previous post written on X account by the name Getachew Assefa, who claimed Oromo students protesting at university. The post stated: “#Oromo university and high school students are protesting with their arms tied behind them, mimicking the way the political leader Baattee Urgeessaa was killed and disposed of, with six gunshot wounds and his arms bound with his own belt. Battee, survived by his wife and four children with a fifth on the way, was known for his outspokenness against government atrocities and his commitment to non-violent struggle, earning respect from both allies and adversaries. Reuters’  investigative report in February exposed the “Koree Nageenya” – death squad  – established by Abiy Ahmed and led by Oromia President Shimelis Abdisa, who is accused of silencing potential Oromo leaders. Calls for an independent investigation into Battee’s assassination have resonated nationally and internationally, though many doubt it will materialize’’ (see screenshot below).

This claim itself that carries the same cover photo cannot be credited as the original image. Yet, based on the gathered evidence, MFC confirmed that the image shared by “Dagne Wale የጨነቀለት” and reposted by DerejeK68472577 appears to be taken out of context and misleading.

Context

On April 6, 2023, the Ethiopian federal government announced that it had decided to disarm regional special police forces.

After the decision of the government, instability stormed the Amhara regional state opposing to  dissolution of regional special police forces. Then Armed confrontations and clashes have taken place in the Amhara region.

The Fano militiamen took control of many areas including major cities in the region. The government soon after declared a state of emergency in the region to reverse the situation.

Despite the federal government reclaiming major areas of the Amhara region, fighting and armed confrontations between Ethiopian armed forces and Fano militiamen persisted.

The post Shared Image of Arrestees in Gondar is Misleading appeared first on MultiFactCheck.

]]>